जैवविविधता (Biodiversity) हॉटस्पॉट

 

जैवविविधता (Biodiversity) हॉटस्पॉट -

- जैवविविधतेचा हॉटस्पॉट हा एक जैवभौगोलिक प्रदेश आहे जो जैवविविधतेतील प्राणी सृष्टि किंवा वनस्पती सृष्टी नष्ट होण्याचा धोका आहे.

संकल्पना -   

      1989 मध्ये, शास्त्रज्ञ नॉर्मन मायर्स यांनी हॉटस्पॉट संकल्पना मांडली व त्यासाठी शोधनिबंध लिहिल्यानंतर केवळ एक वर्षानंतर, कॉन्झर्व्हेशन इंटरनॅशनलने "आमच्या गुंतवणुकीचे मार्गदर्शक तत्त्व" म्हणून या अविश्वसनीय ठिकाणांचे संरक्षण करण्याची कल्पना स्वीकारली.

पात्रता - 

- जैवविविधतेचा हॉटस्पॉट म्हणून पात्र होण्यासाठी, एखाद्या प्रदेशाने दोन कठोर निकषांची पूर्तता करणे आवश्यक आहे:

१. त्यात स्थानिक (इतरत्र आढळत नसलेल्या प्रजाती) म्हणून संवहनी वनस्पतींच्या किमान १,५०० प्रजाती असणे आवश्यक आहे.

२. त्याच्या मूळ अधिवासापैकी किमान ७०% तो गमावला असावा.

उष्णकटिबंधीय वर्षावनांपासून भूमध्य हवामानापर्यंत विविध परिसंस्थांचा समावेश असलेल्या जगभरात सध्या ३६ मान्यताप्राप्त जैवविविधतेचे हॉटस्पॉट आहेत.

जगातील जैवविविधता हॉटस्पॉट -

काही उल्लेखनीय जैवविविधता हॉटस्पॉटमध्ये हे समाविष्ट आहे:

- अमेझॉन रेनफॉरेस्ट
- कांगो बेसिन
- हिमालय
- भूमध्य सागर बेसिन
- इंडो-बर्मा प्रदेश
- फिलिपिन्स
- मादागास्कर आणि हिंदी महासागर बेटे

भारतातील जैवविविधता हॉटस्पॉट - 
भारतात जैवविविधतेचे चार हॉटस्पॉट आहेत.

१. पश्चिम घाट -

   - सह्याद्री पर्वत म्हणूनही ओळखला जाणारा हा प्रदेश भारतीय द्वीपकल्पाच्या पश्चिम किनाऱ्याला समांतर आहे आणि वनस्पती आणि प्राण्यांच्या प्रजातींच्या उच्च पातळीसाठी ओळखला जातो.

२. पूर्व हिमालय -

   - या प्रदेशात भूतान, ईशान्य भारत आणि दक्षिण, मध्य आणि पूर्व नेपाळ चा समावेश आहे. हे त्याच्या समृद्ध वनस्पती आणि प्राण्यांसाठी ओळखले जाते, ज्यात असंख्य स्थानिक प्रजातींचा समावेश आहे.

3. इंडो-बर्मा -

   - या हॉटस्पॉटमध्ये ईशान्य भारत, म्यानमार आणि चीन, थायलंड, कंबोडिया, लाओस आणि व्हिएतनामचा काही भाग समाविष्ट आहे. हा जगातील सर्वात जैविकदृष्ट्या समृद्ध आणि धोक्यात आलेला प्रदेश आहे.

4. सुंदालँड -

   - यात निकोबार बेटे आणि इंडोनेशिया आणि मलेशियाच्या काही भागांचा समावेश आहे. खारफुटीपासून वर्षावनांपर्यंत विविध परिसंस्थांसाठी हे प्रसिद्ध आहे.

        समृद्ध जैवविविधता आणि जंगलतोड, अधिवास नष्ट करणे आणि हवामान बदल यासारख्या मानवी क्रियाकलापांमुळे त्यांना भेडसावणार् या महत्त्वपूर्ण धोक्यामुळे हे हॉटस्पॉट संवर्धनाच्या प्रयत्नांसाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

#prelims2024 #environment #gs1
#biodiversity

📘 टेलेग्राम                                                                                                                             📕 YouTube

© all rights are to be reserved to the MPSC Classmate Team