अमृत (AMRUT) मिशन

 

अमृत (AMRUT) मिशन  - 

"अमृत मिशन" (AMRUT Mission) किंवा "अटल मिशन फॉर रिजुव्हनेशन अँड अर्बन ट्रान्सफॉर्मेशन" हा भारत सरकारचा उपक्रम आहे. या मिशनचा उद्देश शहरी भागांमध्ये मूलभूत पायाभूत सुविधा सुधारणे आणि शहरी जीवनमान सुधारणे आहे. विशेषत: पाणीपुरवठा, स्वच्छता, सार्वजनिक वाहतूक आणि हरित क्षेत्रांचा विकास करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे.

 सुरुवात  -   २५ जून २०१५ मध्ये पंतप्रधानांच्या हस्ते ५०० शहरांमध्ये सुरू करण्यात आली. 

मंत्रालय -  केंद्रीय गृहनिर्माण व शहरी विकास मंत्रालय 

केंद्र पुरस्कृत योजना-  केंद्र : राज्य / के.प्र - 90:10 खर्च  

उद्दिष्ट:

AMRUT चे उद्दिष्ट शहरी भागात मूलभूत नागरी सुविधा पुरवणे आहे, ज्यामध्ये शहरांतील विशेषतः गरीब आणि दुर्बल घटकांच्या जीवनमानाचा दर्जा सुधारण्यावर भर दिला आहे. या मिशनच्या माध्यमातून शहरी क्षेत्रांमध्ये पाणीपुरवठा व्यवस्था सुधारण्यासह, मलनिस्सारण व्यवस्था, वॉटर बॉडीजची पुनर्स्थापना, हरित क्षेत्रे आणि उद्याने यांचा विकास करण्यात येत आहे. तसेच, शहरी लोकसंख्येला सुरक्षित, स्वच्छ आणि निरोगी जीवनमान देण्यासाठी विविध उपक्रम राबविण्यात येत आहेत.

मुख्य घटक:

1. पाणीपुरवठा: प्रत्येक घराला नळाने पाणीपुरवठा आणि सांडपाण्याच्या नळाची खात्री.

2. सांडपाणी व्यवस्थापन: सांडपाणी नेटवर्क आणि सांडपाणी व्यवस्थापन प्रणालींची उभारणी.

3. वर्षा जल निचरा: पूर कमी करण्यासाठी वर्षा जल निचरा प्रणालीची निर्मिती आणि सुधारणा.

4. शहरी परिवहन: शहरी परिवहन सुधारणा, विशेषत: नॉन-मोटोराइज्ड ट्रांसपोर्ट (जसे चालणे आणि सायकल चालवणे) यावर भर.

5. हरित जागा आणि उद्याने: हरित जागा आणि उद्याने निर्माण करून त्यांचे सुधारणा करणे.

व्याप्ती:

- ह्या मिशनमध्ये भारतातील एक लाखांपेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेल्या ५०० शहरांचा समावेश आहे.

निधी:

- या योजनेसाठी बजेट वाटप आहे जिथे केंद्र सरकार प्रकल्प खर्चाचा विशिष्ट टक्केवारी प्रदान करते, तर उर्वरित राज्य सरकारे आणि शहरी स्थानिक संस्था कव्हर करतात.

- अमृत मिशन अंतर्गत निवडलेल्या शहरांना वित्तीय आणि तांत्रिक सहाय्य प्रदान करण्यात येत आहे, ज्यामुळे ते आपले उपक्रम प्रभावीपणे राबवू शकतील. या मिशनमुळे शहरीकरण प्रक्रियेतील समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी एक ठोस पाऊल उचलण्यात आले आहे.

- केंद्र : राज्य / के.प्र - 90:10 खर्च  

अमलबजावणी:

- प्रकल्पांची निवड आणि अंमलबजावणी राज्यस्तरीय संस्था आणि शहरी स्थानिक संस्था करतात ज्यांना केंद्र सरकारकडून समर्थन आणि देखरेख मिळते.

अमृत 2.0 -  

अमृत 2.0  अद्यावत मिशन  1 ऑक्टोबर 2021 रोजी सुरू करण्यात आले. ही योजना मूळ अमृत योजनेचा विस्तार आहे, ज्याचा उद्देश शहरी भागांमध्ये मूलभूत नागरी सुविधा पुरवणे, विशेषतः पाणीपुरवठा आणि मलनिस्सारण, आणि सर्व नागरिकांचे, विशेषतः गरीब आणि वंचितांचे, जीवनमान सुधारणे आहे.

अमृत 2.0 च्या मुख्य वैशिष्ट्ये - 

1. पाणीपुरवठ्याचे सार्वत्रिक कव्हरेज: सर्व कायदेशीर शहरांमध्ये प्रत्येक घरात खात्रीशीर पाणीपुरवठा असलेला नळ आणि मलनिस्सारण जोडणी सुनिश्चित करणे.

2. पाणी व्यवस्थापन: पाणीपुरवठा, मलनिस्सारण, सॅप्टेज, पर्जन्यजल निचरा आणि नॉन-मोटराइज्ड शहरी वाहतूक यावर लक्ष केंद्रित करणे.

3. जलाशयांचे पुनरुज्जीवन: जलाशयांचे संवर्धन आणि पुनरुज्जीवन करण्याचे प्रयत्न, त्यांची क्षमता आणि पाण्याची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी.

4. हिरव्या जागांचा विकास: शहरी जीवनमान सुधारण्यासाठी हिरव्या जागा आणि उद्यानांचा विकास करणे.

5. तंत्रज्ञान आणि शासन: प्रकल्पांचे कार्यक्षम व्यवस्थापन आणि देखरेखीकरिता तंत्रज्ञानाचा वापर आणि क्षमता वाढवून आणि सुधारणांद्वारे चांगले शासन यावर भर देणे.

           एकूणच, अमृत 2.0 चा उद्देश पहिल्या टप्प्याच्या यशावर आधारित आहे आणि शहरी पाणी व्यवस्थापनातील उदयोन्मुख आव्हानांना तोंड देणे, शहरांना अधिक शाश्वत आणि राहण्यायोग्य बनवणे आहे.

AMRUT मिशन जवाहरलाल नेहरू राष्ट्रीय शहरी पुनर्निर्माण मिशन (JNNURM) च्या तत्वांवर आधारित आहे आणि स्थानिक प्राधिकरणे आणि समुदाय सदस्यांच्या सक्रिय सहभागाद्वारे समावेशक शहरी विकासाला प्रोत्साहन देण्याचा उद्देश आहे.

आयोगाचे प्रश्न - 

राज्यसेवा पूर्व - 2023 

UPSC CAPF - 2022 ( संकलन-Textbook ) 

अपेक्षित प्रश्न- 

📘 टेलेग्राम                                                                                                                             📕 YouTube

© all rights are to be reserved to the MPSC Classmate Team