प्राचीन भारतीय इतिहास - सोळा महाजनपदे

भारताच्या प्राचीन इतिहासात, विशेषतः इ.स.पू. 6 व्या शतकाच्या सुमारास, सोळा महाजनपदांचा उल्लेख सापडतो. हे महाजनपद भारताच्या उत्तरेपासून ते पूर्वेकडील भागात पसरले होते. त्यांची यादी खालीलप्रमाणे आहे:

1. अंग: हे सध्याच्या बिहारच्या भागात स्थित होते. याची राजधानी चंपा होती.

2. मगध: हे महाजनपद बिहारमध्ये गंगा नदीच्या दक्षिणेकडील भागात होते. याची राजधानी राजगृह (राजगीर) आणि नंतर पाटलिपुत्र होती.

3. वज्जी (वृजि): हे महाजनपद विदेह, वैशाली आणि लिच्छवी या क्षेत्रांमध्ये होते. याची राजधानी वैशाली होती.

4. काशी : हे महाजनपद सध्याच्या वाराणसीच्या आसपास होते. याची राजधानी वाराणसी होती.

5. कोसल : हे महाजनपद सध्याच्या उत्तर प्रदेशातील अवध भागात होते. याची राजधानी श्रावस्ती होती.

6. मल्ल : हे महाजनपद आधुनिक उत्तर प्रदेशातील कुशीनगर आणि पावा (पवापुरी) क्षेत्रांमध्ये होते.

7. चेदि : हे महाजनपद मध्य प्रदेशातील बुंदेलखंड भागात होते. याची राजधानी शुक्तिमती होती.

8. वत्स (वस्त) : हे महाजनपद आधुनिक उत्तर प्रदेशातील वैष्णव आणि जालौन क्षेत्रांमध्ये होते.

9. वृज्जी : हे महाजनपद सध्याच्या बिहार आणि उत्तर प्रदेशच्या सीमा भागात होते. याची राजधानी मिथिला होती.

10. मत्स्य : हे महाजनपद सध्याच्या राजस्थानातील जयपूर आणि अलवर क्षेत्रांमध्ये होते. याची राजधानी विराटनगरा होती.

11. शूरसेन : हे महाजनपद सध्याच्या ब्रज प्रदेशात होते. याची राजधानी मथुरा होती.

12. अश्मक : हे महाजनपद आधुनिक महाराष्ट्रात गोदावरी नदीच्या काठी होते. याची राजधानी पैठण/प्रतिष्ठाण  होती.

13. अवंति : हे महाजनपद मध्य प्रदेशातील उज्जैन आणि महिष्मती क्षेत्रांमध्ये होते.

14. गांधार : हे महाजनपद सध्याच्या पाकिस्तानातील पेशावर आणि आसपासच्या भागात होते. याची राजधानी तक्षशिला होती.

15. कम्बोज : हे महाजनपद सध्याच्या अफगाणिस्तानातील भागात होते. याची राजधानी राजपुरा होती.

16. कुरू : हे महाजनपद आधुनिक दिल्ली आणि हरियाणा क्षेत्रांमध्ये होते. याची राजधानी इंद्रप्रस्थ होती.

हे महाजनपद त्यांच्या राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक संरचनेत वैविध्यपूर्ण होते आणि भारतीय संस्कृतीच्या विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

- राज्यसेवा पूर्व परीक्षा 

#mpscprelims