अटल भूजल योजना (ABY)

अटल भूजल योजना (ABY) -

अटल भूजल योजना ही भारत सरकारची महत्वाकांक्षी भूजल व्यवस्थापन योजना आहे जी समुदायाच्या सहभागाद्वारे भूजल व्यवस्थापन सुधारण्याचे उद्दीष्ट आहे. येथे या योजनेची मुख्य माहिती दिली आहे:

प्रारंभ -

25 डिसेंबर 2019 रोजी सुरू करण्यात आली.

माजी पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी यांच्या 95व्या जयंतीनिमित्त ही योजना सुरू करण्यात आली.

भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ही योजना सुरू केली.

उद्दीष्टे -

अटल भूजल योजनेचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे समुदायाच्या सहभागाद्वारे भूजल व्यवस्थापन सुधारणे. यात जलवाहिनींची पुनर्भरण वाढवून आणि जलस्रोतांचा कार्यक्षम वापर वाढवून शाश्वत भूजल व्यवस्थापन पद्धतींना प्रोत्साहन देणे समाविष्ट आहे.

कव्हरेज-

ही योजना भारतातील सात राज्यांमध्ये लागू केली जाते, जिथे भूजल कमी होण्याची गंभीर समस्या आहे. ही राज्ये आहेत:

1. गुजरात

2. हरियाणा

3. कर्नाटक

4. मध्य प्रदेश

5. महाराष्ट्र

6. राजस्थान

7. उत्तर प्रदेश

महाराष्ट्रातील जिल्हयांचा समावेश - 13 जिल्ह्यांचा समावेश

अंमलबजावणी-

- नोडल एजन्सी: जलशक्ती मंत्रालय या योजनेची अंमलबजावणी करणार आहे.

- कालावधी: योजना 2020-2021 पासून 2024-2025 पर्यंत पाच वर्षांच्या कालावधीसाठी नियोजित आहे.

- निधी: अटल भूजल योजनेची एकूण निधी ₹6,000 कोटी आहे, ज्यामध्ये जागतिक बँक 50% निधी पुरवते आणि उर्वरित 50% भारत सरकार पुरवते.

वैशिष्ट्ये -

1. संस्थात्मक मजबुतीकरण आणि क्षमता निर्माण: हे वैशिष्ट्ये समुदाय आणि संस्थांच्या क्षमतेला शाश्वत भूजल व्यवस्थापनासाठी वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित करतो.

2. प्रोत्साहन-आधारित भूजल व्यवस्थापन: हे वैशिष्ट्ये निश्चित भूजल व्यवस्थापन लक्ष्ये साध्य करण्यासाठी राज्यांना आर्थिक प्रोत्साहन प्रदान करण्यास समाविष्ट आहे.

3. ग्रामपंचायतीची महत्वाची भूमिका- अटल भूजल योजनेंतर्गत ग्रामपंचायत स्तरावर जलसुरक्षा योजना व संसाधनांचे व्यवस्थापन करण्याच्या पूर्वतयारीत समाजाचा सहभाग मिळवून घेणे.

प्रमुख क्रियाकलाप -

- समुदायाचा सहभाग: भूजल व्यवस्थापन आणि देखरेखीत सहभागी होण्यासाठी समुदाय नेतृत्वातील जल वापरकर्ता संघटनांना (WUAs) प्रोत्साहन देणे.

- जल बजेटिंग: भूजल संसाधनांचा शाश्वत वापर सुनिश्चित करण्यासाठी जल बजेटिंग पद्धती राबवणे.

- डेटा संग्रह आणि देखरेख: भूजल संसाधनांच्या उत्तम व्यवस्थापनासाठी मजबूत डेटा संग्रह प्रणालीची स्थापना करणे.

- जागरूकता आणि प्रशिक्षण: जलसंधारण आणि व्यवस्थापन तंत्रांवर शेतकरी आणि स्थानिक समुदाय यांच्यासाठी जागरूकता मोहिमा आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करणे.

अपेक्षित परिणाम-

- भूजल पातळ्यांमध्ये सुधारणा: सुधारित पुनर्भरण आणि कमी उत्खननाद्वारे भूजल पातळ्यांमध्ये शाश्वत वाढ साध्य करणे.

- जल सुरक्षेमध्ये सुधारणा: कव्हरेज क्षेत्रांमध्ये शेती, पिण्याचे आणि इतर उद्देशांसाठी जल सुरक्षेची खात्री करणे.

- समुदायाचे सशक्तीकरण: स्थानिक समुदायांना त्यांचे भूजल संसाधने प्रभावी आणि शाश्वत पद्धतीने व्यवस्थापित करण्यासाठी सशक्त करणे.

अटल भूजल योजना ही भारतातील भूजल कमी होण्याच्या गंभीर समस्येचे निराकरण करण्याच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे, ज्यामध्ये समुदायाच्या सहभाग आणि शाश्वत पद्धतींवर जोर देण्यात आला आहे.

परीक्षेत विचारलेल्या प्रश्न-