प्रधानमंत्री विरासत का संवर्धन (PM VIKAS)

प्रधानमंत्री विरासत का संवर्धन (PM VIKAS)-

प्रधानमंत्री विकास योजना, ज्याला प्रधानमंत्री विरासत का संवर्धन (PM VIKAS) योजना म्हणूनही ओळखले जाते, हे भारतातील अल्पसंख्याक व्यवहार मंत्रालयाचे एक उपक्रम आहे. या योजेनेचे पूर्वीचे नाव प्रधानमंत्री कौशल को काम कार्यक्रम योजना अशी होती. या योजनेंतर्गत पूर्वीच्या पाच योजनांचे एकत्रीकरण केले जाते ज्यात, सीखो और कमाओ, उस्ताद, हमारी धरोहर, नई रोशनी, आणि नई मंजिल.

सुरुवात- डिसेंबर 2022

मंत्रालय- अल्पसंख्यांक व्यवहार मंत्रालय

- ही एक केंद्रीय क्षेत्र योजना आहे, जी देशभरातील अल्पसंख्याक आणि कारागीर समुदायांच्या कौशल्य, उद्योजकता आणि नेतृत्व प्रशिक्षण आवश्यकतांवर लक्ष केंद्रित करते.

उद्दिष्टे -

- कौशल्य विकास आणि रोजगार: या योजनेचे उद्दिष्ट पारंपरिक आणि अपरंपरागत क्षेत्रांमध्ये कौशल्य प्रशिक्षण देणे आणि रोजगाराच्या संधी वाढवणे आहे, जेणेकरून अल्पसंख्याक आणि कारागीर समुदायांचा उपजीविका सुधारण होईल.

- सांस्कृतिक वारसा संवर्धन: पारंपरिक कला आणि हस्तकला जपणे आणि त्यास बाजार आणि क्रेडिट लिंक तयार करून कारागीरांना मदत करणे हा उद्देश आहे.

- नेतृत्व आणि उद्योजकता: विशेषतः महिलांमध्ये नेतृत्व आणि उद्योजकता विकासाला प्रोत्साहन देणे.

- शिक्षण: शालेय शिक्षण सोडलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रोत्साहन पुनर्प्रवेश कार्यक्रमांचा समावेश करणे, जेणेकरून ते मुक्त शिक्षणाद्वारे शिक्षण पूर्ण करू शकतील.

- पायाभूत सुविधा विकास: मॉडेल कला आणि हस्तकला खेड्यांचा विकास करणे, जे "विश्वरकर्मा गावे" म्हणून ओळखले जातील, स्थानिक कला आणि हस्तकला जपण्यासाठी आणि पर्यटन आणि व्यापाराला प्रोत्साहन देण्यासाठी केंद्र म्हणून कार्य करतील.

प्रमुख घटक-

1. कौशल्य आणि प्रशिक्षण: पारंपरिक प्रशिक्षण (उस्ताद आणि हमारी धरोहर) आणि अपरंपरागत कौशल्य (सीखो और कमाओ) यांमध्ये विभागलेले आहे, जे विविध नोकरी भूमिका आणि क्षेत्रांना समाविष्ट करते.

2. नेतृत्व आणि उद्योजकता: विशेषतः महिलांसाठी नेतृत्व विकास आणि सघन उद्योजकता प्रशिक्षणावर लक्ष केंद्रित करणे.

3. शिक्षण: शालेय शिक्षण सोडलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी शैक्षणिक प्रोत्साहन पुनर्प्रवेश कार्यक्रम पुरविणे, राष्ट्रीय मुक्त विद्यालयीन संस्था (NIOS) द्वारे प्रमाणपत्र.

4. पायाभूत सुविधा विकास: "हब अँड स्पोक" मॉडेलचा वापर करून विश्वकर्मा गावे विकसित करणे, ज्यामुळे लहान गावांपर्यंत फायदे पोहोचतील आणि कारागीर समूहांच्या सांस्कृतिक ओळखीला प्रोत्साहन मिळेल.

या योजनेत समाविष्ट उपयोजना-

1. सीखो और कमाओ (शिका आणि कमवा):

- सुरूवात : 2013

- उद्दिष्ट: अल्पसंख्याक समुदायातील युवकांना कौशल्य प्रशिक्षण देऊन त्यांची रोजगारक्षमता वाढवणे.

- लक्ष्य गट: १४-३५ वर्षे वयोगटातील अल्पसंख्याक समुदायातील युवक.

- मुख्य वैशिष्ट्ये: शिक्षण आणि रोजगारामधील अंतर कमी करण्यासाठी विविध व्यवसायिक आणि तांत्रिक प्रशिक्षण कार्यक्रमांचा समावेश.

2. उस्ताद (परंपरागत कला/हस्तकला विकासासाठी कौशल्ये आणि प्रशिक्षण उन्नतीकरण):

- सुरूवात : 2015

- उद्दिष्ट: पारंपारिक कला आणि हस्तकला जपणे आणि अल्पसंख्याक समुदायातील कारागीर आणि हस्तकला कर्त्यांचे कौशल्य वाढवणे.

- लक्ष्य गट: अल्पसंख्याक कारागीर आणि हस्तकला कर्ते.

- मुख्य वैशिष्ट्ये: पारंपारिक कला आणि हस्तकलेतील प्रशिक्षण प्रदान करणे, उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारणे, बाजारपेठ संपर्क आणि उद्योजकता यावर लक्ष केंद्रित करणे.

3. हमारी धरोहर:

- सुरूवात : 2014

- उद्दिष्ट: भारतातील अल्पसंख्याक समुदायांचे समृद्ध वारसा जतन करणे आणि प्रोत्साहन देणे.

- लक्ष्य गट: अल्पसंख्याक समुदायांचे सांस्कृतिक वारसा.

- मुख्य वैशिष्ट्ये: स्मारके, साहित्य, कला प्रकार आणि मौखिक परंपरांचा समावेश असलेल्या वारसा जतनास समर्थन.

4. नई रोशनी:

- सुरूवात: 2012

- उद्दिष्ट: नेतृत्व आणि उद्योजकता कौशल्ये वाढवून अल्पसंख्याक महिलांना सक्षमीकरण करणे.

- लक्ष्य गट: अल्पसंख्याक महिला.

- मुख्य वैशिष्ट्ये: नेतृत्व, आरोग्य, शिक्षण आणि कायदेशीर हक्कांवर प्रशिक्षण समाविष्ट करून अल्पसंख्याक महिलांच्या सामाजिक-आर्थिक विकासास प्रोत्साहन देणे.

5. नई मंजिल:

- सुरूवात: 2015

- उद्दिष्ट: शिक्षणाला कौशल्य प्रशिक्षणासोबत एकत्रित करणे आणि अल्पसंख्याक युवकांना शाश्वत उपजीविका प्रदान करणे.

- लक्ष्य गट: शाळा सोडलेल्या अल्पसंख्याक युवक.

- मुख्य वैशिष्ट्ये: औपचारिक शिक्षण (इयत्ता ८ वा किंवा १० पर्यंत) आणि कौशल्य प्रशिक्षण एकत्रित करणे, आणि सहभागींना इंटर्नशिप आणि प्लेसमेंट समर्थनाद्वारे रोजगारक्षमता सुधारण्यासाठी उद्दिष्ट.